Gıda alerjisi, bağışıklık sisteminin belirli besinlere karşı aşırı tepki vermesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Özellikle çocuklarda görülen gıda alerjileri, ebeveynler için büyük bir endişe kaynağı olabilir. Küçük bir miktar alerjen bile ciddi reaksiyonlara yol açabilir, bu yüzden erken tanı ve doğru yönetim oldukça önemlidir.
Bazı aileler, çocuklarının belirli yiyeceklere karşı hassasiyet gösterdiğini fark ettiklerinde bunun bir alerji mi yoksa gıda intoleransı mı olduğunu merak eder. Gıda alerjisi ve gıda intoleransı farklıdır. Gıda alerjisinde bağışıklık sistemi devreye girer ve reaksiyonlar genellikle hızlı gelişir. Örneğin, bir çocuk fıstık yedikten sonra birkaç dakika içinde ciltte kızarıklık veya nefes almada zorluk yaşayabilir. Gıda intoleransında ise sindirim sistemi etkilenir ve belirtiler daha hafif seyreder; örneğin laktoz intoleransı olan bir çocuk süt içtikten birkaç saat sonra şişkinlik ve gaz problemi yaşayabilir.
Çocuklarda gıda alerjisi oldukça önemlidir. Anafilaksi gibi şiddetli reaksiyonlara ve hayati tehlikelere yol açabilir. Çocukların beslenme düzenini, okul hayatını ve sosyal yaşamını zorlaştırabilir. Alerjenlerin belirlenmesi, uygun beslenme planının oluşturulması ve acil durum yönetimi büyük önem taşır.
Bunun dışında, anafilaksi gibi ağır dışa vurum yapmayan, daha sessiz seyreden, sindirim sistemini bozan gıda alerjileri de vardır. Örneğin çocuk bebekken süt ya da yumurta gibi bir gıdaya alerji sonucu kakada kan, sümük, gaz, fışkırır tarzda kusmalar şeklinde reflü veya ciltte yanaklarda kızarma, kuruma gibi atopik dermatit belirtileri sergilemişken, daha sonra bu belirtiler geçti diye gıda açıldığında sorunlar yaşanabilir. Bu durum çoğunlukla sessiz çocuk reflüsü ve kalın sesli krup öksürükleri, sık ateşli enfeksiyonlar, hırıltılı bronşit atakları, nefes açıcı buhar kullanım gereksinimi ve geçmeyen burun akıntısı, burun tıkanıklığı ile seyreden sinüzit şeklinde kendini gösterir. Bu safhada, belirtilerin farkına varmak ve gıda alerjisini hatırlayıp, çocuk alerjisi uzmanı denetiminde yeniden kontrol altına almak ve reflüyü tetikleyici gıdalardan uzak durmak önemlidir. (Bakınız ; Çocuklar ve Alerji Kitabı - Reflü, Astım ve Enfeksiyondan Koruyucu Diyet - Prof. Dr. Yonca Tabak)
Çocuklarda Gıda Alerjisi Nedir?
Gıda alerjisi, bağışıklık sisteminin belirli bir besini zararlı bir madde olarak algılaması ve ona karşı aşırı tepki vermesi durumudur. Normalde zararsız olan bu gıdalara karşı vücut, immünoglobulin E (IgE) antikorları üretir ve bu durum çeşitli alerjik reaksiyonlara yol açar.
Bazı besinler, çocuklarda gıda alerjisini tetikleme olasılığı en yüksek olan yiyeceklerdir. İşte çocuklarda en sık alerjiye neden olan "5 büyük alerjen":
- İnek sütü
- Yumurta
- Yer fıstığı ve Ağaç yemişleri (ceviz, fındık, badem vb.)
- Buğday vb Tahıllar
- Balık ve Kabuklu deniz ürünleri
Çocuk ilk kez alerjen gıda ile karşılaştığında bağışıklık sistemi onu yabancı bir madde olarak algılar ve IgE antikorları üretmeye başlar. Çocuk tekrar aynı gıdayı tükettiğinde, bağışıklık sistemi histamin ve diğer kimyasalları serbest bırakır. Bu da cilt döküntüleri, nefes darlığı veya sindirim sorunları gibi belirtilere yol açar. Gıda alerjisi, her maruziyet sonrası daha şiddetli hale gelebilir. Bu nedenle hastalıkların kontrolü için alerjen gıdanın diyetten tamamen çıkarılması önerilir.
Çocuklarda Gıda Alerjisi Belirtileri
Gıda alerjisi olan çocuklarda belirtiler genellikle gıdanın tüketilmesinden birkaç dakika ila birkaç saat sonra ortaya çıkar. Daha yavaş belirti veren sindirim sistemi belirtileri de vardır. Belirtiler genellikle cilt, mide ve bağırsaklar, alt ve üst solunum sistemi yani burun ve akciğerler, dolaşım sistemini etkileyen semptomlarla kendini gösterebilir.
Cilt üzerindeki semptomlar; kızarıklık, kaşıntı, kuruluk, pullanma, yüzde veya dudaklarda şişme şeklinde görülebilir. Sindirim sistemine etkisi de; mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, gaz sancısı, ishal, reflü şeklinde ortaya çıkabilir. Solunum sistemi üzerinde de burun akıntısı, burun tıkanıklığı, hapşırma, öksürük, boğazda kaşıntı, hırıltı ve nefes darlığı gibi belirtiler yaşatabilir.
Çocuklarda Gıda Alerjisi Nasıl Anlaşılır? Tanısı Nasıl Konulur?
Gıda alerjisi şüphesi olan çocuklarda kesin tanı koymak için doktorlar çeşitli testler ve yöntemler kullanır. Cilt prik testi, gıda alerjisini teşhis etmek için en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Alerji uzmanı, çocuğun koluna veya sırtına küçük damlalar halinde potansiyel alerjenleri uygular. Daha sonra, steril milimetrelik iğne içeren bir aplikatör ile deriye hafifçe batırarak alerjenin ciltle temas etmesini sağlar. 15-20 dakika içinde kızarıklık, kabarma veya kaşıntı oluşursa test pozitif kabul edilir. Bu testin bu konuda yetkinliği olan çocuk alerjisi uzmanı tarafından yapılması önemlidir. Zira, gözle bakılıp değerlendirilen bir test olduğu için yanlış pozitif ya da yanlış negatif riski vardır. Konunun uzmanı tarafından çocuğun değerlendirilmesi önemlidir.
Kan Alerji Testleri de teşhis için kullanılır ve bağışıklık sisteminin belirli gıdalara karşı ürettiği IgE antikor seviyesini ölçer. Eğer testler kesin sonuç vermiyorsa, doktor eliminasyon diyeti önerebilir. Şüpheli alerjen içeren gıdalar çocuğun beslenmesinden tamamen çıkarılır. Belirtilerin azalıp azalmadığı gözlemlenir. Birkaç hafta sonra, belirlenen gıdalar kontrollü şekilde tekrar diyete eklenerek vücudun nasıl tepki verdiği incelenir. Eliminasyon Diyetinin de Çocuk Alerji Uzmanı denetiminde yapılması gerekir.
Çocuklarda Gıda Alerjisi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Anafilaki şeklinde gıda alerjisi olan çocuklar için en etkili tedavi yöntemi, alerjen içeren besinlerden tamamen kaçınmaktır. Ancak günlük hayatta çapraz bulaşma, yanlışlıkla tüketim ve dışarıda yemek gibi riskler olduğundan, ebeveynlerin ve bakıcıların bilinçli olması ve önlem alması gereklidir.
Alerjen içeren gıdalardan uzak durmak, gıda alerjisinin yönetiminde ilk adımdır. Gıda etiketlerini dikkatlice okuyun. Paketli ürünlerin içeriğinde gizli alerjenler olabilir. Örneğin, süt alerjisi olan bir çocuk için "kazein" veya "whey proteini" gibi bileşenler de risk oluşturabilir. Yemek siparişlerinde alerjik ürünleri belirtin.
Çapraz bulaşma, alerjen olmayan bir gıdanın alerjen maddeyle temas etmesi sonucu oluşur. Farklı mutfak ürünleri kullanımı, hatta bıçak-kaşık gibi ürünlerin ortak kullanılmaması önemlidir.
Çocuklarda gıda alerjisi yönetiminde acil durum planı hazırlamak hayati önem taşır. Ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) riski olan çocukların yanında mutlaka bir adrenalin oto-enjektörü bulundurulmalıdır. Bu aşamada bir alerjide mutlaka çocuk alerjisi uzmanı takibi önerilir.
Daha hafif alerjilerde alerji uzmanı uygun gördüğü takdirde süt ya da yumurta gibi gıdaları 200 derecede fırında en az 20 dakika pişirmek suretiyle tüketim, yüksek ısıl işlemin alerjenleri denatüre edici etkisi nedeniyle, önerilebilmektedir.
Bağışıklık sistemini güçlendirmek, gıda alerjisi yönetiminde önemli bir faktördür. Bol sebze, meyve, sağlıklı yağlar ve protein içeren bir diyet oluşturulabilir. Çalışmalar, D vitamini ve probiyotiklerin bağırsak sağlığını destekleyerek alerjik reaksiyonları azaltabileceğini göstermektedir.
Gıda alerjisi çoğunlukla diğer sistem alerjilerini, Astım, Alerjik Nezle gibi, getirebileceğinden diyetin açılması aşamasında belirtileri gözlerken, bu yönden de gözlem önemlidir. Örneğin, Alerjik gıda çocukta deri döküntüsü ya da kakada kan, sümük yapmayıp, direkt burun akıntısı ya da burun tıkanıklığı ya da ses kısıklığı, öksürük, hırıltı, reflü başlatıyor olabilir. Gıdanın Alerji yapmadığı söylenirken tüm sistemlerin gözden geçirilmesi çok önemlidir. (Bakınız; Çocuklarda Reflü Belirtileri, Sorularla Reflü Teşhisi, Enfeksiyondan Koruyucu Reflü Diyeti Çocuklar ve Alerji Kitabı - Çocuk Alerji Doktoru Prof. Dr. Yonca Tabak)
Çocuklarda sık okul enfeksiyonu hakkında detaylı bilgi için tıklayın.
